مشروعیت و عدالت در اندیشه سیاسی شیعه: درآمدی بر مشروعیت عدالت‌بنیاد

مشروعیت چیست و آیا می‌توان برداشتی جامع و فراگیر از آن ارائه کرد؟ نظریه‌های رایج در پاسخ به مسأله مشروعیت اغلب آن را امری ساده و تک‌علتی دانسته، عموماً معطوف به شخص حاکم در نظر می‌گیرند؛ در حالی که برای توجیه مشروعیت هر حکومت، توجه به محتوای سیاست‌ها، رویه‌ها و جنبه‌های هنجاری حکم و اطاعت نیز ضروری است. این مقاله، ضمن توضیح نظریه‌های مشروعیت، می‌کوشد تا با استناد به متون دینی، برداشتی عدالت‌بنیاد از این مفهوم ارائه کند. اهمیت عدالت در قرآن و روایات و به‌خصوص در سنت شیعی، ما را به این برداشت رهنمون می‌شود. بر اساس یافته‌های این مقاله، عدالت می‌تواند به مثابه معیاری فراگیر از مشروعیت در نظر گرفته شود. مشروعیت مبتنی بر عدالت، توجه ما را از فرم به محتوا معطوف می‌کند و روزنی برای عبور از مشروعیت صوری و رویه‌ای و فردی به مشروعیت محتوایی می‌گشاید. هم‌چنین مشروط کردن مشروعیت به عدالت، جنبه‌های اخلاقی سیاست را برجسته ساخته، منطق حکم و اطاعت را تعالی می‌بخشد.